Democratie is enkel democratie onder linkse voorwaarden [politiek topic] - Pagina 15 (2024)

Bijzondere persoonsgegevens Uit interne documenten blijkt dat topambtenaar Dick Schoof als baas van de NCTV burgers liet volgen via online nepaccounts. Hoewel hij was gewaarschuwd dat een juridische grondslag ontbrak voor het heimelijk volgen van burgers. „Een hele slechte zaak.”

Auteurs
Andreas Kouwenhoven,
Esther Rosenberg
Gepubliceerd op
18 maart 2024

Topambtenaar Dick Schoof van het ministerie van Justitie en Veiligheid heeft de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid vanaf 2014 burgers laten volgen met online nepaccounts, terwijl hij wist dat dit waarschijnlijk niet mocht. Dit blijkt uit interne documenten die NRC opvroeg.

Het ministerie probeerde de documenten drie jaar lang geheim te houden, maar moest ze onlangs openbaren. De rechter legde het ministerie een dwangsom op van 100 euro voor iedere dag dat de documenten niet zouden worden verstrekt.
Van een topambtenaar mogen we echt meer verwachten
Michiel van Nispen — Tweede Kamerlid (SP)
De vrijgegeven stukken werpen een nieuw licht op het handelen van Dick Schoof, tot 2018 de baas van de NCTV en vanaf 2020 secretaris-generaal op het ministerie van Justitie en Veiligheid. In een recent interview met De Groene Amsterdammer, waarin Schoof „hoeder van de rechtsstaat” wordt genoemd, vertelt hij hoe belangrijk het is dat een overheid zich aan de eigen wetten houdt. „Zowel wij ambtenaren als de minister hebben ons te houden aan de wet- en regelgeving die we hebben opgebouwd.”

Maar uit de interne documenten blijkt dat Schoof ambtenaren activiteiten heeft laten uitvoeren waarvan hij te horen kreeg dat die waarschijnlijk niet mochten. Al vanaf 2014 waarschuwen juristen hem over de nepaccounts waarmee de NCTV stiekem burgers online in de gaten houdt. Daarvoor ontbreekt een juridische grondslag. Het kan volgens de juristen worden gezien als iets wat alleen opsporings- en inlichtingendiensten mogen en de NCTV niet: het heimelijk volgen van personen. Ze noemen het „een grijs gebied” en vrezen dat het „juridisch niet toegestaan is”.
Linkse en rechtse activisten

Desondanks vroeg Schoof toenmalig minister Ivo Opstelten (Veiligheid en Justitie, VVD) toestemming om ermee door te gaan. Of de oud-minister met Schoofs verzoek heeft ingestemd, zegt de woordvoerder van het ministerie van Justitie en Veiligheid niet te weten. Het besluit zou zoek zijn. De woordvoerder zegt dat de NCTV, ondanks interne „discussies” over de grondslag, ervan uit bleef gaan dat het monitoren gewoon mocht. Op andere vragen die NRC stelde aan Schoof wordt niet ingegaan.

Het verzamelen van informatie over burgers via sociale media gaat dan ook na de interne waarschuwingen verder. In 2015 blijkt zelfs dat de NCTV zoveel privacygevoelige gegevens heeft opgeslagen, dat het opslagsysteem het niet meer aankan. En in het voorjaar van 2018 wordt binnen de organisatie opnieuw gesignaleerd dat de informatieverzameling niet mag. Er is geen juridische grondslag voor. Bijzondere persoonsgegevens verzamelen is daarnaast gevoelig, omdat ook sprake is „van een vorm van profilering van personen”, vermeldt de interne nota.
Juristen waarschuwden dat de NCTV een boete van 20 miljoen euro riskeerde. Maar daardoor liet de instantie zich niet weerhouden.

Als zou uitkomen wat de NCTV aan het doen is, schrijven de juristen, hangt de dienst een boete van 20 miljoen euro boven het hoofd. Maar de NCTV gaat er – onder leiding van Schoof – gewoon mee door.
De praktijk blijft onveranderd tot april 2021. Dan onthult NRC dat de antiterrorismecoördinator jarenlang onbevoegd privacygevoelige informatie van burgers verzamelde. Het gaat onder meer om politieke campagneleiders, religieuze leiders, linkse en rechtse activisten. Van sommigen beschreef de NCTV met wie ze waren getrouwd, hoeveel kinderen ze hadden of met wie ze omgingen, soms vergezeld van foto’s.

Staatsgeheimen naar Marokko
Berichten met dergelijke gegevens werden gedeeld met gemeenten, politie, AIVD en zelfs buitenlandse veiligheidsdiensten. De NCTV haalt de nepaccounts vlak voor de publicatie van het NRC-artikel uit de lucht. Daarna wordt een wetsvoorstel ingediend om het programma alsnog legaal te maken, wat aanvankelijk op veel bezwaren stuit van politici en toezichthouders, maar wat recentelijk – in december 2023 – alsnog is gelukt.
Een van de NCTV-medewerkers die gebruikmaakte van de illegale nepprofielen, was de senior analist Ab el M., die nu verdacht wordt van het lekken van staatsgeheimen aan Marokko. Jarenlang verzamelde hij grote hoeveelheden online informatie over salafisten en jihadisten en schreef daar analyses over voor de NCTV. Volgens het Openbaar Ministerie stond de analist in nauw contact met de Marokkaanse inlichtingendienst.
Tweede Kamerlid Michiel van Nispen (SP) noemt het handelen van Schoof „een hele slechte zaak”. „Van een topambtenaar mogen we echt meer verwachten. Het is schadelijk voor het vertrouwen dat de wet zo makkelijk opzijgeschoven wordt als het de overheid zelf even niet uitkomt.”